Helfrich 1916: Earthquake Enggano, Indonesian and Dutch transcription extracted automatically, aligned and checked by Rena Dusee, 2022-2023 English translation from Dutch by Rena Dusee, 2022-2023 Contemporary Indonesian orthography checked and corrected by Gede Rajeg and I Kadek Sanjaya Transcription system: Helfrich transcription in second line, converted to common transcription system in first line 3. ekuda'ayo ekuaha ediho. cerita permulaan gempa. Ekoedaäjo ekoeaha ediho. Tjeritera permoelaän gempa. Verhaal omtrent het ontstaan van aardbevingen. Story about the origin of earthquakes. kikia hale ilopo eana kahai ekaka kanio Kipayoda, ada dulu di.negeri anu satu orang (yang).bernama Kipayoda Kikia hale ilopo eana kahai ekaka kanio Kipajoda, Adalah doeloe di.negrie anoe satoe orang (jang).bernama Kipajoda In eene zekere landstreek woonde een man, die Kipajoda heette. In a certain country lived a man named Kipajoda. kikia earadia kahai, ada anaknya satu kikia earadia kahai, adalah anaknja satoe Hij had een kind, He had a child, keaba ibuododa kaba'aoha earadia, tidak lama matilah anaknya keaba iboeododa kabaäoha earadia, tiada lama matilah anaknja dat echter op jeugdigen leeftijd stierf. which had, however, died at a young age. kaeanaha kapuriho ekaka, lantas berpantang orang kaeanaha kapoeriho ekaka, lantas berpantang orang Bij het overlijden van zijn kind vaardigde hij (in den rouwtijd) een verbod uit; On the death of his child, he issued a ban (in the period of mourning); kabahoa amana iarakua kabakabo iuė edodohodia, dilaranglah (oleh).bapaknya supaya.tidak menjaring di.laut pegangannya kabahoa amana iarakoea kabakabo ioeě edodohodia, dilaranglah (oleh).bapaknja soepaja.djangan mendjaring dilaoet pegangannja hij verbood namelijk een ieder, om op zijne bezittingen met een net in zee te visschen. he forbade anyone, to fish for his belongings with a net in the sea. ke kikia kahaneha ekaka kahada iuė, tetapi ada juga orang pergilah ke.laut ke kikia kahaneha ekaka kahada ioeě, tetapi ada djoega orang pergilah di.laoet Dat verbod werd echter onophoudelijk door eenige lieden overtreden, However, this ban was incessantly violated by some people, be keaba ipuhai bahaopi epaudio, sebab tidak bisa menahan ingin.makan.ikan be keaba ipoehai bahaopi epaoedio, sebab tiada bisa menahan ingin.makan.ikan omdat zij den lust, om visch te eten, niet konden bedwingen. because they could not control the desire to eat fish. yona kapahawaha Kipayoda yona, sama.(dia.orang) marahlah Kipayoda sama.(dia.orang) jona kapahawaha Kipajoda jona, sama.(dia.orang) marahlah Kipajoda sama.(dia.orang) Zulks wekte immer den toorn van Kipajoda op, Such (behaviour) always aroused Kipajoda’s anger, kanoaha abiada ekaka kaha iuė kabakabo kapahowaha Kipayoda, demikianlah apabila.ada orang pergi ke.laut menjaring marahlah Kipayoda kanoaha abiada ekaka kaha ioeě kabakabo kapahowaha Kipajoda, demikianlah apabila.ada orang pergi dilaoet mendjaring marahlah Kipajoda die dan ook niet naliet telkenmale tegen hen uit te varen. who then did not fail to lash out at them every time. eana eahhadia kamimihi ebahhau ka'anonia yonia, itulah sebabnya benci hati kawannya sama.dia eana eahhadia kamimihi ebahhau kaänonia jonia, itoelah sebabnja bentji hati kawannja sama.dia Het gevolg was dat die lieden hem een kwaad hart toedroegen, The consequence was that the people disliked him, Note: the footnote for ‘lieden’ says: ‘literally: buddies’. ‘hem een kwaad hart toedragen’ in the Dutch sentence literally means ‘to carry an evil/angry heart for him’ dimuphuiha kia no'oi ediobuda, ditipulah dia begini dibikinnya dimoephoeiha kia noöi edioboeda, di.tipoelah dia bagini di.bikinnja en besloten hem door een list uit den weg te ruimen. and decided to get rid of him with a ruse. Note: ‘uit de weg ruimen’ literally means to get someone out of the way, but is only ever used in the context of killing people. kamuinoi elopo kahibahapui itebe iarakua kapu̇a, digalinya(lah) tanah ditutupnya.lagi di.atas supaya.tidak kelihatan kamoeinoi elopo kahibahapoei itebe iarakoea kapöa, di.galinja(lah) tanah ditoetoepnja.lagi diatas soepaja.djangan kelihatan Een kuil werd gegraven en zoodanig bedekt, dat zij niet te zien was. A pit was dug and covered in such a way, that it was not visible. kamana ekaka kahabakabo iuė edahoa Kipayoda, pergi orang menjaring di.laut (yang).dilarang Kipayoda kamana ekaka kahabakabo ioeě edahoa Kipajoda, pergi orang mendjaring di.laoet (jang).di.larang Kipajoda Tegen het verbod van Kipajoda in, vischten zij weder met een net in zee Against Kipajoda’s ban, they again fished with a net in the sea. kamoho ela'aoda eayo di pabu̇ha ikahakoda ehopo ulopo, maka didapatnya ikan di panggang di.sebelah lubang tanah kamoho elaäoda eajo di paböha ikahakoda ehopo oelopo, maka didapatnja ikan di panggang di.sebelah lobang tanah en poften den gevangen visch aan den kant van den kuil. and puffed the caught fish on the side of the pit. Note: in Dutch, ‘poffen’ describes cooking certain foods at high temperatures until they sort of explode. Like popcorn or potatoes. kapanihana kabai Kipayoda kapuloi kabudodo ebohe kahabapu̇a ekaka kila eayo eana, segeralah datang Kipayoda meratap memegang tombak melihat orang dapat ikan itu kapanihana kabai Kipajoda kapoeloi kaboedodo ebohe kahabapöa ekaka kila eajo eana, sigerahlah datang Kipajoda meratap memegang toembak melihat orang dapat ikan itoe Spoedig kwam Kipajoda, al scheldende, aangeloopen, met eene lans in de hand en zette de overtreders na. Soon, Kipajoda came, while cursing, with a lance in his hand and pursued the offenders. Note: the footnote for ‘scheldende’ (cursing) says ‘complaining’. ke ediobu eanimohhoinia, tetapi sebab lekas.(buru-buru)nya ke edioboe eanimohhoinia, tetapi sebab lekas.(boeroeboeroe)nja Aangezien hij uit al zijne macht liep, Because he was walking with all his might, keaba ipu̇pu̇a ekoa, tidak dilihat jalan keaba ipöpöa ekoa, tiada dilihat djalan lette hij niet op waar hij liep, he did not notice where he was walking, kaeanaha kakepoaha kia yana ipoko, lantas terperosoklah dia sampai ke.dalam kaeanaha kakepoaha kia jana ipoko, lantas terperosoklah dia sampai kedalam met het gevolg dat hij in den kuil terecht kwam, with as consequence that he ended up in the pit, kahipanihana ka'anonia bukao ehopo elopo eana, lekas.juga kawannya menutup lubang tanah itu kahipanihana kaänonia boekao ehopo elopo eana, lekas.djoega kawannja menoetoep lobang tanah itoe welke onmiddelijk door zijne vijanden werd dicht gemaakt. which was immediately closed by his enemies. Note: the footnote for ‘vijanden’ (enemies) again says ‘buddies’. kanoaha eiadia, begitulah adanya kanoaha eiadia, bagitoelah adanja NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke no'oi eiji Kipayoda kude ipoko: tetapi begini kata Kipayoda dari dalam ke noöi eidji Kipajoda koede ipoko: tetapi bagini kata Kipajoda dari dalam Kipajoda sprak: Kipajoda spoke: «aboha be aru hobaobu noaha, sudah sebab kamu sudah.bikin begitu «aboha be aroe hobaoboe noaha, soedah sebab kamoe soedah.bikin bagitoe «Het zij zoo, dat gij aldus met mij gehandeld hebt. « It is true, that you have thus dealt with me. abadohoi, dengarlah abadohoi, dengarlah Hoor mij aan! Listen to me! ama'amina ua ke ua hokeorada, kalau.sunyilah saya tetapi saya sudah.hilanglah amaämina oea ke oea hokeorada, kalua.soenjilah saja tetapi saja soedah.ilanglah Wanneer het (hier) stil en eenzaam blijft, zal dat het bewijs zijn, dat ik gestorven ben. When it remains quiet and lonely (here), that will be proof, that I have died. Note: the footnote for ‘gestorven’ (died) says ‘disappeared’. ke abia da ua, tetapi kalau lagi ada.saya ke abia da oea, tetapi kalau lagi ada.saja Mocht ik nog in leven zijn, If I am/would be still be alive, aru kainonoana,” kamu merasa.nanti aroe kainonoana,” kamoe merasa.nanti dan zult gij dat wel gewaar worden." then you will become aware of that." iadohoda eana kamuinoi Kipayoda elopo eana kamukokona i Pupuko, sesudah itu digali Kipayoda tanah itu keluarlah di Pupuko iadohoda eana kamoeinoi Kipajoda elopo eana kamoekokona i Poepoeko, sesoedah itoe digali Kipajoda tanah itoe keloearlah di Poepoeko Kipajoda begon daarop (in den grond) te graven en kwam te Poepoekoe uit. Upon that, Kipajoda started digging (in the ground) and came out in Poepoekoe. ke panena epainononia iubadia, tetapi dekatlah perasaannya di.rumahnya ke panena epainononia ioebadia, tetapi dekatlah perasaännja di.roemahnja Aangezien hij, naar het hem voorkwam, zich nog te dicht bij zijne woning bevond, Because he, as it appeared to him, was still too close to his home/house, kahimainoi kamukokonaha i Hoku̇a, digalinya.lagi (lantas).keluarlah di Hoköa kahimainoi kamoekokonaha i Hoköa, di.galinja.lagi (lantas).keloearlah di Hoköa ging hij voort met graven en kwam te Hoköa uit. he continued digging and came out in Hoköa. kapakauaha homimina kia kude eubadia, diketahuilah sudah.jauhlah dia dari rumahnya kapakaoeaha homimina kia koede eoebadia, di.ketahoeilah soedah.djaoehlah dia dari roemahnja Hij meende nu ver genoeg van zijn woonplaats verwijderd te zijn He now judged himself to be far enough away from his residence kuanaha eaubadia idita, lantas berumahlah.dia di.situ koeanaha eaoebadia idita, lantas beroemahlah.dia di.sitoe en bouwde zich dáár eene woning. and built himself a house there. keaba ibuododa kabukuda eiadia idita yo ka'ahuoi kahai be kia kabapadia eahabadoa idita, tidak lama dikasitahulah halnya di.situ kepada perempuan.tua satu sebab dia mau.menjadi keramat di.situ keaba iboeododa kaboekoeda eiadia idita jo kaähoeoi kahai be kia kabapadia eahabadoa idita, tiada lama di.kasi.tahoelah halnja di.sitoe kepada perampoean.toewa satoe sebab dia maoe.mendjadi keramat di.sitoe Niet lang daarna deelde Kipajoda het voorgevallene mede aan eene oude vrouw en gaf haar te kennen dat hij een «eahabadoa» wilde worden. Not long after, Kipajoda shared what happened with an old woman and informed her that he wanted to become an «eahabadoa». Note: the footnote for «eahabadoa» says: “that he wanted to become a spirit; the place, where he stayed, should then be marked as sacred”. eana eah.hadia afe ahai kahapi bupe kia ipeda eou kidipabu̇ha emeno hi eanaoa, itulah sebabnya kalau siapa mau mengasih dia dikasilah buah.kepayang yang.dipanggang tuak.kelapa dengan ikan.jompol eana eah.hadia afe ahai kahapi boepe kia ipeda eooe kidipaböha emeno hi eanaoa, itoelab sebabnja kalau siapa maoe mengasih dia di.kasilah boeah.kepajang jang.di.panggang toewak.kelapa dengan ikan.djompol Een ieder, die hem wilde vereeren, moest een offermaal aanbieden, bestaande in gepofte kapajangvruchten, gegisten palmwijn en gepoften djompol. Anyone, who wanted to honour him, had to offer him a sacrificial meal, consisting of puffed kapajang fruits, fermented palm wine and puffed djompol. Note: the footnote for ‘djompol’ says ‘edible sea fish’. ke keaba iabape ma'anapona abohada afe aiua Kipayoda elopo ei kaeanaha epape ukaka yonia, tetapi tidak dikasi saja cuma kalau di.goyang.(oleh) Kipayoda tanah ini lantas.(barulah) dikasi orang sama.dia ke keaba iabape maänapona abohada afe aioea Kipajoda elopo ei kaeanaha epape oekaka jonia, tetapi tiada di.kasi sadja tjoema kalau di.gojang.(oleh) Kipajoda tanah ini lantas.(baroelah) di.kasi orang sama.dia Geofferd mocht echter alleen worden, wanneer Kipajoda (teekenen van leven gaf en) de aarde schudde. Offering, however, was only allowed, when Kipajoda (gave signs of life and) shook the earth. noahana ekuda'ayo ekuaha udiho. begitulah ceritanya permulaan gempa. noahana ekoedaäjo ekoeaha oediho. bagitoelah tjeriteranja permoelaän gempa. Aldus luidt het verhaal omtrent het ontstaan van aardbevingen. Thus goes the story about the origin of earthquakes. u goyang. oe gojang. NO TRANSLATION shake ua kiu saya goyang. oea kioe saja gojang. NO TRANSLATION I shake ua homau saya sudah.goyang. oea homaoe saja soedah gojang. NO TRANSLATION I shook ua kiua saya nanti.goyang. oea kioea saja nanti gojang. NO TRANSLATION I will shake na'ahape uamau nanti saya.goyang. naähape oeamaoe nanti saja gojang. NO TRANSLATION I will shake epau penggoyang. epaoe penggojang. NO TRANSLATION shaker au'u (aiu) kalau.digoyang. aoeoe (aioe) kalau di gojang. NO TRANSLATION if shaken aiua kalau.digoyang.nanti. aioea kalau di gojang nanti. NO TRANSLATION if shaken later ekamañu tanah.goyang. ekamanjoe tanah gojang. NO TRANSLATION shaking ground