Helfrich 1916: Origins Enggano, Indonesian and Dutch transcription extracted automatically, aligned and checked by Rena Dusee, 2022-2023 English translation from Dutch by Rena Dusee, 2022-2023 Contemporary Indonesian orthography checked and corrected by Gede Rajeg and I Kadek Sanjaya Transcription system: Helfrich transcription in second line, converted to common transcription system in first line 5. epakodai ekohha eapita ekoko hi edahaiyo. permulaan penyu udang.karang ikan.buntal dan biawak. Epakodai ekohha eapita ekoko hi edahaijo. Permoelaän penjoe oedang.karang ikan.boental dan biawak. Verhaal omtrent het ontstaan van de zeeschildpad, van de garnaal, van den rog en van den leguaan. Story about the origin of the sea turtle, the shrimp, the ray and the iguana. kikia hale ekaka ilopo Dahaiyoa mo'o kaha iuė kahabakabo, ada dulu orang di.negeri Dahaiyoa yang pergi ke.laut hendak.menjaring Kikia hale ekaka ilopo Dahaijoa moö kaha ioeě kahabakabo, Adalah doeloe orang di.negrie Dahaijoa jang pergi di.laoet hendaq.mendjaring In de doesoen Dokaijoa wilden met een groot net in zee visschen In the Dusun Dokaijoa, there wanted to fish in the sea with a large net aopa kia, empat dia.orang aopa kia, ampat dia.orang vier personen four persons kabu'ua no'oi ekaka kahai yo ka'anonia: berkatalah begini orang satu sama kawannya kaboeoea noöi ekaka kahai jo kaänonia: berkatalah bagini orang satoe sama kawannja Een hunner zeide tot zijn kameraden: One of them said to his comrades: «awaha idita, pergilah ke.situ «awaha idita, pergilah di.sitoe «Ga daarheen “Go there bupoa eiha enionia ua mehe, melihat apa apa makanan saya, boepoa eiha enionia oea mehe, melihat apa apa makanan saja, om ook voor mij visch te vangen; and catch fish for me also; be euė kaohki, sebab laut kering be eoeě kaohki, sebab laoet kering ik zal, omdat het eb is, I will, because it is low tide, iauiha uparurui ite'e, na'ahape kapahare muno,» biarlah saya.kumpul di.sini nanti.(kita) sama-sama makan iaoeiha oeparoeroei iteë, naähape kapahare moeno,» bijarlah saja.koempoel di.sini nanti.(kita) sama.sama makan hier blijven en al wat ik op het strand vang of vind, dat eetbaar is, verzamelen. Gezamenlijk zullen wij dan een en ander verorberen." stay here and collect whatever I catch or find on the beach that is edible. Then together we shall devour some things." kamana mo'i kahai kabaoahki eei uė iabape yo anonia ne'eni, pergilah yang satu memungut binatang laut dikasi sama kawannya tadi kamana moï kahai kabaoahki eei oeě iabape jo anonia neëni, pergilah jang satoe memoengoet binatang laoet di.kasi sama kawannja tahadi Hij verzamelde (inderdaad) de eetbare diertjes en gaf die aan zijn makkers; He (indeed) collected the edible animals and gave them to his comrades; kamokoha edi paruruidia eana, banyaklah yang dikumpulkannya itu kamokoha edi paroeroeidia eana, banjaklah jang di.koempoelnja itoe NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke ikanaya'a.da anonia keaba ipe kia, tetapi dihabiskanlah.(oleh) kawannya tidak diberi dia ke ikanajaä.da anonia keaba ipe kia, tetapi di.habiskanlah.(oleh) kawannja tiada di.beri dia deze aten echter alles op, zonder ook maar een enkele aan hem te geven. but they ate them all, without giving him a single one. kaeanaha kapahawaha kia yo anonia eana, lantas marahlah dia sama kawannya itu kaeanaha kapahawaha kia jo anonia eana, lantas marahlah dia sama kawannja itoe Hij werd boos op zijne makkers He became angry with his comrades kabaoadiha eamakawa, diceharilah pikiran kabaoadiha eamakawa, ditjeharilah pikiran en zon op wraak. and plotted revenge. kabu'ua no'oi yo anonia: katanya begini sama kawannya kaboeoea noöi jo anonia: katanja bagini sama kawannja Hij zeide tot een zijner makkers: He said to one of his buddies, «kako pe bupua ite'e, kita.coba dulu lari di.sini «kako pe boepoea iteë, kita.tjoba doeloe lari disini «Komaan, laat ons een wedloop houden, "Come on, let's have a race afe ahai mo'o eo'o,” kalau siapa yang kuat afe ahai moö eoö,” kalau siapa jang koewat om te zien, wie van ons het vlugst kan loopen”. to see which of us can run the fastest." kakumo kamuo'ono anonia, dicobalah tidak.kuat kawannya kakoemo kamoeoöno anonia, ditjobalah tiada.koeat kawannja De makker legde het af. The buddy had to give up. mo'o kaite'ei kia ne'eni, yang menipu dia tadi moö kaiteëi kia neëni, jang menipoe dia tahadi NO TRANSLATION NO TRANSLATION kahibu'ua jo anonia: dia.bilang.lagi sama kawannya kahiboeoea jo anonia: dia.bilang.lagi sama kawannja Hij sprak toen tot hem: He then spoke to him: «kauada uabapadi eayo, baiklah.(kamu) menjadi ikan «kaoeada oeabapadi eajo, baiklah.(kamoe) mendjadi ikan «Je doet beter een visch te worden, "You'd better become a fish, afe abaohi euė, kalau kering laut afe abaohi eoeě, kalau kering laoet (want) als het eb wordt, (because) when the tide goes out, na'ani kabupuruha o'o ekaka'', kelak dibunuhlah kamu.(oleh) orang naäni kaboepoeroeha oö ekaka'', kelak di.boenoehlah kamoe.(oleh) orang zult ge (zeer zeker) worden gedood”. you will (certainly) be killed.” kakuinana do ediuadia, betullah seperti dia.bilang kakoeinana do edioeadia, betoellah sepeti dia.bilang Inderdaad werd deze een rog, Indeed, this one became a ray, kabapadiha anonia eayo kanio ekoko iadohoda eana kahibapadi ha kia eapita, menjadilah kawannya ikan bernama ekoko.(ikan.buntal) sesudah itu menjadi lagi dia udang.karang kabapadiha anonia eajo kanio ekoko iadohoda eana kahibapadi ha kia eapita, mendjadilah kawannja ikan bernama ekoko.(ikan.boental) sesoedah itoe mendjadi lagi dia oedang.karang terwijl hij zelf een garnaal werd. while becoming a shrimp himself. kamoho ka'anona arua kabakabo, maka kawannya dua menjaring.(lagi) kamoho kaänona aroea kabakabo, maka kawannja doewa mendjaring.(lagi) Wat de twee overige makkers betreft, As for the other two comrades, di.baita eayo moko, mendapat ikan banyak di.baita eajo moko, mendapat ikan banjak zij wierpen hun net uit en vingen veel visch. they cast their nets and caught many fish. kakoko hodaha euė, (lantas) besarlah laut kakoko hodaha eoeě, (lantas) besarlah laoet Toen de vloed kwam opzetten, When the tide came in, kaeanaha dimuna, lantas diambillah kaeanaha dimoena, lantas diambillah verzamelden zij de vangst. they gathered the catch. ela'aoda eayo, didapatnya ikan elaäoda eajo, di.dapatnja ikan Bij het schoonmaken van den visch While cleaning the fish, kababelai hi kahapakkua e'enonia, dibelahnya dan membuang sisiknya kababelai hi kahapakkoea eënonia, di.belahnja dan memboeang sisiknja NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke ekaka mo'o kahai kia kipakkua e'eno uayo eana ibakadia, tetapi orang yang satu dia buang sisik ikan itu di.matanya ke ekaka moö kahai kia kipakkoea eëno oeajo eana ibakadia, tetapi orang jang satoe dia boewang sisik ikan itoe di.matanja kreeg een hunner een schub in het oog. one of them got a scale in the eye. Note: Lett,: „in, tweeen splijten en van de schubben ontdoen’*./Note: Lit, “to split in two, and to rid of the scales.”*. kamukenoha iho uė, diselamkanlah ke.dalam laut kamoekenoha iho oeĕ, di.selamkanlah kedalam laoet Herhaalde malen dook hij in zee (om zich van de schub te bevrijden); Several times he dived into the sea (to free himself from the scale); ke keaba ipuhai ipeora, tetapi tidak bisa tanggal ke keaba ipoehai ipeora, tetapi tiada bisa tanggal de schub bleef echter in het oog zitten. however, the scale remained in the eye. noaha moko hinua kahi, begitu banyak kali juga noaha moko hinoea kahi, bagitoe banjak kali djoega NO TRANSLATION NO TRANSLATION keaba ipeora, tidak tanggal keaba ipeora, tiada tanggal NO TRANSLATION NO TRANSLATION kunanaha di bu'ua yo anonia: lantas dia bilang sama kawannya koenanaha di boeoea jo anonia: lantas dia bilang sama kawannja Hij zeide daarop tot zijn makker: He then said to his companion: «keaba ihipuhai peora e'eno uayo kude ebakau, tidak bisa.lagi tanggal sisik ikan dari mataku «keaba ihipoehai peora eëno oeajo koede ebakau, tiada bisa.lagi tanggal sisik ikan dari matakoe «De schub laat niet meer van mijn oog los; «The scale won't let go of my eye; hi afe una kia ika'akihi kahiba puhoda, dan kalau saya.bawa dia ke.darat makin sakitlah hi afe oena kia ikaäkihi kahiba poehoda, dan kalau saja.bawa dia di.darat makin sakitlah haal ik het oog uit het water, dan doet het mij zeer veel pijn. if I take the eye out of the water, it hurts me very much. kauada ua'auba iho uė iarakua kahibapuho, baiklah «saya.berumah di laut supaya.tidak sakit.lagi kaoeada oeaäoeba iho oeĕ iarakoea kahibapoeho, baiklah «saja.beroemah di laoet soepaja.djangan sakit.lagi Ik doe daarom beter in zee te verblijven, opdat mijn oog mij geen zeer meer doet”. I therefore do better to dwell in the sea, that my eye hurt me no more.” iadohoda eicidia, sesudah berkata iadohoda eitjidia, sesoedah berkata Zoodra hij die woorden had gesproken, As soon as he had spoken those words, kakumino kia, diselamkan dia kakoemino kia, di.selamkan dia dook hij in zee, (kwam weder te voorschijn), he dived into the sea, (appeared again), kamuna epuru ubaba kamukopia ikukania, diambil daun birah ditutupkan di.belakangnya kamoena epoeroe oebaba kamoekopia ikoekania, diambil daoen birah di.toetoepkan di.belakangnja nam een birahblad, bedekte daarmede den rug, took a birah leaf, covered his back with it, Note: Birali, een eetbaar knolgewas met breed blad./Birali, an edible root vegetable with broad leaves. kahikumino, diselamkan.lagi kahikoemino, di.selam.lagi dook wederom in zee, plunged into the sea again, kaeanaha kabapadi kia ekohha, lantas menjadi dia penyu kaeanaha kabapadi kia ekohha, lantas mendjadi dia penjoe waarop hij in eene schildpad veranderde. whereupon he turned into a turtle. ke anonia kahai kabupoa hokeora ka'anonia kidara, tetapi kawannya satu melihat sudah.hilang kawannya semua ke anonia kahai kaboepoa hokeora kaänonia kidara, tetapi kawannja satoe melihat soedah.hilang kawannja semoea Toen de overblijvende zag, dat zijne makkers waren verdwenen, When the remaining one saw, that his buddies had disappeared, kapakkuada eayo, dibuanglah ikan kapakkoeada eajo, di.boewanglah ikan wierp hij de vangst weg, he threw away the catch, di muna ekarihoida, di ambil rotan.pencucuk.ikannya di moena ekarihoida, di ambil rotan.pentjoetjoek.ikannja nam vervolgens een stuk rottan, die voor het aanrijgen van de visschen moest dienen , then took a piece of rattan, which was used to thread the fish, kabukitaha iiodia, dicucukkan di.pantatnya kaboekitaha iiodia, di.tjoetjoekkan di.pantatnja stak het in zijn achterste, stuck it in his butt, kabapadiha kia edahayo, menjadilah dia biawak kabapadiha kia edahajo, mendjadilah dia biawak waarop hij in een leguaan veranderde whereupon he turned into an iguana kabapua yanaikoku'e, larilah ke.hutan kabapoea janaikokoeë, larilah kahoetan en in het bosch verdween. and disappeared into the forest. noahana ekuda'ayodia. demikianlah ceritanya. noahana ekoedaäjodia. demikianlah tjeriteranja. Aldus het verhaal. Thus the story. kino selam. kino selam. NO TRANSLATION dive kamukino (kakumino) menyelam. kamoekino (kakoemino) menjelam. NO TRANSLATION dive kahamakino hendak.menyelam. kahamakino hendak menjelam. NO TRANSLATION want to dive kopi tutup. kopi toetoep. NO TRANSLATION closed kamukopi menutup. kamoekopi menoetoep. NO TRANSLATION close kahamakopi hendak.menutup. kahamakopi hendak menoetoep. NO TRANSLATION want to close kamukopia menutupkan. kamoekopia menoetoepkan. NO TRANSLATION close homukopi sudah.tertutup. homoekopi soedah tertoetoep. NO TRANSLATION already closed eanopi (earopi) penutup. eanopi (earopi) penoetoep. NO TRANSLATION closing kitaha cucuk. kitaha tjoetjoek. NO TRANSLATION pinch kabukitaha mencucuk. kaboekitaha mentjoetjoek. NO TRANSLATION pinch kababukitaha hendak.mencucuk. kababoekitaha hendak mentjoetjoek. NO TRANSLATION want to pinch ua habukitaha saya sudah.mencucuk. oea haboekitaha saja soedah mentjoetjoek. NO TRANSLATION I already pinched ua kikitaha'aoa saya hendak.mencucuk. oea kikitahaäoa saja hendak mentjoetjoek. NO TRANSLATION I want to pinch eakitaha pencucuk. eakitaha pentjoetjoek. NO TRANSLATION sucker