Helfrich 1916: Rat Enggano, Indonesian and Dutch transcription extracted automatically, aligned and checked by Rena Dusee, 2022-2023 English translation from Dutch by Rena Dusee, 2022-2023 Contemporary Indonesian orthography checked and corrected by Gede Rajeg and I Kadek Sanjaya Transcription system: Helfrich transcription in second line, converted to common transcription system in first line 1. ekuda'ayo ekoanu kipahona hi ekaka. cerita tikus kawin dengan orang. Ekoedaäjo ekoanoe kipahóna hi ekaka. Tjeritera tikoes kawin sama orang. Verhaal van eene rat, die met twee meisjes geslachtelijke gemeenschap had. Story of a rat, who had sexual intercourse with two girls. kikia hale ilopo eana arua epoinamo mo'o, ada dulu di.negeri itu dua gadis yang Kikia hale ilopo eana aroea epoinamo moö, Adalah doeloe dinegrie itoe doea gadis jang In eene zekere landstreek waren twee beeldschone meisjes, In a certain country were two beautiful girls, kaua epuahhadia, amat.elok rupanya káoea epoeahhadia, amat.elok roepanja No translation No translation kamuphi ipahona hi eponanami kidara ilopo eana, tidak.mau kawin dengan bujang semua di.negeri itu kamoephi ipahona hi eponanami kidara ilopo eana, tiada.maoe kawin dengan boedjang semoea di.negrie itoe die niet wilden huwen met de jongelingen uit het land. who would not marry the young men of the land. ke kikia pe ilopo eana kahai ekaka, tetapi ada di negeri itu satu orang ke kikia pe ilopo eana kahai ekaka, tetapi adalah di negrie itoe satoe orang aldaar woonde ook een jongeling there also lived a young man mo'o kioha ikarara epuahhadia, yang buruk sekali rupanya moö kioha ikarara epoeahhadia, jang boeroek sekali roepanja die, van wege zijn leelijk uiterlijk, who, because of his ugly appearance, kia kamuphi bukokoi dakioho, dia tidak.mau berjalan siang kia kamoephi boekokoi dakioho, dia tiada.maoe berdjalan siang zich schaamde om zich over dag op straat te vertoonen; was ashamed to show himself on the street during the day; iarakua kipu̇a kia ekaka, supaya.tidak dilihat dia orang iarakoea kiepöa kia ekaka, soepaja.djangan di.lihat dia orang NO TRANSLATION NO TRANSLATION be mania kia, jangan malu dia be mania kia, djangan maloe dia NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke kaua ikarara eohoradia, tetapi bagus sekali nyanyiannya ke kaoea ikarara eohoradia, tetapi bagoes sekali njanjiannja hij zong echter prachtig. however he sung beautifully. kia kaha dakoahia iuba kapoinamo arua neeni, dia berjalan malam di.rumah gadis-gadis dua tadi kia kaha dakóahia ioeba kapoinamo aroea nèèni, dia berdjalan malam diroemah gadis.gadis doea tahadi Op een avond begaf hij zich naar de woning van die meisjes, om hun een bezoek te brengen; One evening he went to those girls’ home, to pay them a visit; ke keaba iahapi kia bukoi euba yonia, tetapi tidak mau dia buka rumah untuk.dia ke keaba iahapi kia boekoi eoeba jonia, tetapi tiada maoe dia boeka roema sama.dia zij wilden hem echter niet in huis laten. however they did not want to let him into the house. kaeanaha dibuhohora ekaka kioha ne'eni, jadi menyanyilah orang buruk tadi kaeanaha diboehohora ekaka kioha neëni, djadi menjanjilah orang boeroek tahadi De jongeling hief een gezang aan, The young man started singing/a song, kamahapi kapoinamo eana yonia, jadi.mau gadis-gadis itu sama.dia kamahapi kapoinamo eana jonia, djadi.maoe gadis.gadis itoe sama.dia waarop de meisjes genegenheid voor hem opvatten en hem lieten binnenkomen. upon which the girls gained affection for/grew fond of him and let him inside. ia bukoi euba, di bukanya rumah ia boekoi eoeba, di boekanja roemah NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke keaba eobi iho euba, tetapi tiada api di.dalam rumah ke keaba eobi iho eoeba, tetapi tiada api didalam roemah In de woning brandde geen licht. There was no light in the house. kanoaha iabaetara hia iphoko, begitulah main-main dia di.dalam kanoaha iabaetara hia iphoko, bagitoelah main.main dia didalam NO TRANSLATION NO TRANSLATION moko hinua kia ikua iuba kapoinamo eana, banyak kali dia masuk ke.rumah gadis-gadis itu moko hinoea kia ikoea ioeba kapoinamo eana, banjak kali dia masoek di.roemah gadis.gadis itoe Herhaalde malen bezocht de jongeling de meisjes The young man visited the girls multiple times ipa'anoha kia, kawin dia.orang ipaänoha kia, bakawin dia.orang en oefende dan den bijslaap met hen uit. and slept with them. Note: ‘de bijslaap uitoefenen’ is euphemistic. ke iauiyaha moko hinua kia iuba eana, tetapi meskipun banyak kali dia di.rumah itu ke iaoeijaha moko hinoea kia ioeba eana, tetapi maskipoen banjak kali dia di.roemah itoe alhoewel hij herhaaldelijk bij hen was geweest, although he had been with them repeatedly, Note: This subordinate clause is not the first clause in the Dutch sentence but I think it fits with the first part of the Malay sentence. kaupe ipakawa kapoinamo epoakha ukaka eana, belum tahu gadis-gadis rupa orang itu kaoepe ipakawa kapoinamo epoakha oekaka eana, belom tahoe gadis.gadis roepa orang itoe (Aangezien bij zijne komst in de woning nimmer licht brandde) wisten de meisjes niet, hoe hij er uitzag. (Because at his arrival there was never light on in the house) the girls did not know, what he looked like. kanoaha na ekaka ikaudara eana, begitu juga orang di.kampung itu kanoaha na ekaka ikaoedara eana, ba.gitoe djoega orang di.kampoeng itoe Evenmin wist het doesoenvolk dat. Neither did the people of the doesoen know. Note: ‘doesoen’ is High-Javanese for a kind of village dabuodo kamuphui ekaka kia iabapua epuahhadia, lama-lama diintai orang dia melihat rupanya daboeodo kamoephoei ekaka kia iabapoea epoeahhadia, lama.lama diintai orang dia melihat roepanja Eerst, nadat men hem had begluurd, zag men zijn (leelijk) uiterlijk. For the first time, after people had spied on him, people saw his (ugly) appearance. kamaniaha kia be ipoa ekaka eitabopo epuahhadia, malulah dia sebab dilihat orang keburukan rupanya kamaniaha kia be ipoa ekaka eitabopo epoeahhadia, maloelah dia sebab dilihat orang kaboeroekan roepanja Nu de doesoengenooten wisten hoe hij er uit zag, schaamde de jongeling zich zoo Now the doesoen people knew what he looked like, the young man was so ashamed, be keaba ipuhai bahaopi enaniania, sebab tidak bisa tahan kemaluannya be keaba ipoehai bahaopi enaniania, sebab tiada bisa tahan kamaloeannja NO TRANSLATION NO TRANSLATION di munaha ehobe eayo, di ambillah duri ikan di moenaha ehobe eajo, di ambillah doeri ikan dat hij een vischgraat in zijn achterste stak, that he put a fishbone in his behind, ikitaha'aoda iiodia, dicucukkan di.pantatnya ikitahaäoda iiodia, ditjoetjoekkan di.pantatnja NO TRANSLATION NO TRANSLATION Note: I believe the translation for this is just the second half of the phrase above. di.kubua iho e'ekaha kabapadi ekoanu idita, masuk ke.dalam jamban menjadi tikus di.sana di.koeboea iho eëkaha kabapadi ekoanoe idita, masoek kedalam djamban mendjadi tikoes disana in het privaat verdween en toen eene rat werd. disappeared into the toilet and then became a rat. noaha eadohoda uia ekaka eana iabapadi ekoanu, begitu penghabisan hal orang itu menjadi tikus noaha eadohoda oeia ekaka eana iabapadi ekoanoe, bagitoe penghabisan hal orang itoe mendjadi tikoes Aldus het einde van den jongeling. Thus the end of the young man. kamoho kapoinamo ne'eni iabao'okahhai kia ekaka, tetapi gadis-gadis tadi diketawai dia orang kamoho kapoinamo neëni iabaoökahhai kia ekaka, tetapi gadis.gadis tahadi diketawai dia orang Men lachte de meisjes uit. People laughed at the girls. kamaniaha kia be kia kepa'ano hi ekoanu, malulah dia sebab dia kawin dengan tikus kamaniaha kia be kia kepaäno hi ekoanoe, maloelah dia sebab dia bakawin dengan tikoes Aangezien zij zich ook schaamden, omdat zij zich met eene rat hadden afgegeven, Since they were also ashamed, because they had slept with a rat, Note: 2nd half is a phrase I don’t know that literally translates to ‘because they had given themselves with a rat’. So I’m assuming that means they slept with him. kaeanaha dipuaka kia aruwa yana iohki, lantas berangkat dia berdua ke tepi.laut kaeanaha dipoeaka kia aroewa jana iohki, lantas berangkat dia berdoewa ka tepi.laoet verlieten zij hun woning en gingen naar het strand, they left their home and went to the beach, be kia kahapi kaha ikimo kama'ako kia, sebab dia mau pergi ke.negeri.tiada.ketahuan berenang dia be kia kahapi kaha ikimo kamaäko kia, sebab dia maoe pergi di.negri.tiada.ketahoean bernang dia met het doel om (al zwemmende) den overwal (het onbekende land) te bereiken. with the aim of (while swimming) reaching the opposite bank (the unknown land). ke kahai keaba ia'ao kabiada kia iohki, tetapi satu tidak kuat tinggallah dia di.tepi ke kahai keaba iaäo kabiada kia iohki, tetapi satoe tiada koeat tinggallah dia di.tepi Een hunner was echter daartoe niet in staat. However, one of them was not capable of this. ke hemo'o kahai iabuhkoda yana, tetapi yang satu terus.pergilah ke.sana ke hemoö kahai iaboehkoda jana, tetapi jang satoe teroes.pergilah kesana NO TRANSLATION NO TRANSLATION ke ediobu enania mo'o kahai ne'eni kakukuu̇ha ekitaida, tetapi sebab malunya yang satu tadi susahlah hatinya ke edioboe enania moö kahai neëni kakoekoeöha ekitaida, tetapi sebab maioenja jang satoe tahadi soesahlah hatinja NO TRANSLATION NO TRANSLATION kamanunuhi iabapadi kia e'ea, dimintanya menjadi dia batu kamanoenoehi iabapadi kia eëa, di.mintaknja mendjadi dia batoe Verdrietig daarover smeekte zij om in een steen te worden veranderd. Aldus geschiedde; Upset/sad about this, she asked to be transformed into a stone. Thus it happened; Note: I am not sure about the alignment of this phrase and the two above it. kakuinana kabapadi e'ea kia no'oni i kioa, jadi.betullah menjadi batu dia sekarang di teluk.Kioa kakoeinana kabapadi eëa kia noöni i kioa, djadi.betoellah mendjadi batoe dia sekarang di teloek.Kioa de steen bevindt zich nog in de Kioabaai. the stone is still in the Kioa bay. ke anonia hemo'o ka'ahko iabakoa ikaudara kahai, tetapi kawannya yang berenang sampai di.kampung satu ke anonia hemoö kaähko iabakoa ikaoedara kahai, tetapi kawannja jang bernang sampai di.kampong satoe Haar vriendin (bereikte den overwal en) kwam in eene doesoen. Her friend (reached the opposite bank and) arrived in a doesoen. ke kia kahahona kaha iuba ukaka, tetapi dia takutlah pergi ke.rumah orang ke kia kahahona kaha ioeba oekaka, tetapi dia takoetlah pergi diroemah orang Bevreesd door de bevolking te worden gedood, indien zij eene woning binnenging, Afraid of being killed by the inhabitants/population, if she were to enter a house, beo ipuru kia, kalau-kalau dibunuh dia beo ipoeroe kia, kalau.kalau di.boenoeh dia NO TRANSLATION NO TRANSLATION Note: I believe the translation for this is the ‘being killed’ part of the phrase above. kaeanaha imina'awa kia ihea ukuo kahai, jadi naiklah dia ke.dahan kayu satu kaeanaha iminaäwa kia ihea oekoeo kahai, djadi naiklah dia kedahan kajoe satoe klom zij in een boom she climbed a tree iabaya idita, tinggal di.situ iabaja idita, tinggal di.sitoe en bleef op een tak zitten. and stayed seated on a branch. kamoho kahai ka'ahuoi kayai itopo kaha mahanuani kaudara, maka satu perempuan.tua turun ke.bawah pergi menyapu kampung kamoho kahai kaähoeoi kajai itopo kaha mahanoeani kaoedara, maka satoe perampoean.toea toeroen di.bawah pergi menjapoe kampong Eene oude vrouw, die bezig was het erf voor hare woning te vegen, An old woman, who was busy sweeping the yard/land in front of her house, ke afe adohoda ihoadi, tetapi kalau sudah disapu ke afe adohoda ihoadi, tetapi kalau soedah di.sapoe doch het erf maar niet schoon kon krijgen, yet could not get the yard/land clean/tidy, kahibadodobuipe, kotor.lagi kahibadodoboeipe, kotor.lagi NO TRANSLATION NO TRANSLATION be epurukuo kidadapu kia kude itebe, sebab daun.kayu jatuh-jatuh dia dari atas be epoeroekoeo kidadapoe kia koede itebe, sabab daoen.kajoe djatoh.djatoh dia dari atas omdat steeds bladeren van dien boom neervielen, because leaves kept falling from that tree, kabupoaha ka'ahuoi itebe, dilihatlah perempuan.tua ke.atas kaboepoaha kaähoeoi itebe, dilihatlah perampoean.toea keatas zag, opwaarts kijkende, saw, looking upwards, kahai epoinamo kiheheku ihea ukuo eana, satu perempuan.gadis duduk di.dahan kayu itu kahai epoinamo kihehekoe ihea oekoeo eana, satoe perampoean.gadis doedoek didahan kajoe itoe het meisje zitten the girl sitting iabahadi kia iayai itopo, dipanggillah dia turun ke.bawah iabahadi kia iajai itopo, di.panggillah dia toeroen kebawah en riep haar toe naar beneden te komen. and called out for her to come down. iabakuaha iubadia hi ipeda eua yonia, masuklah ke.rumahnya dan dikasilah makanan sama.dia iabakoeaha ioebadia hi ipeda eoea jonia, masoeklah di.roemahnja dan di.kasilah makanan sama.dia Het meisje werd daarop door de oude vrouw naar hare woning gebracht, en verbleef daar. Upon this the girl was brought to the old woman’s house by her, and she stayed there. ke keaba ipakawa dadudia kikia ekaka mohona iubadia, tetapi tidak diketahui lakinya ada orang lain di.rumahnya ke keaba ipakawa dadoedia kikia ekaka mohona ioebadia, tetapi tiada di.ketahoei lakinja ada orang lain di.roemahnja Eerst na geruimen tijd kwam de man van de oude vrouw te weten, dat een vreemde zich in hunne woning bevond. After a long time the old woman’s husband came to know, that a stranger was living in their house. ke dabuodo ipakawa'awana, tetapi lama-lama diketahuilah ke daboeodo ipakawaäwana, tetapi lama.lama di.ketahoeilah NO TRANSLATION NO TRANSLATION kahipahonaha kia hi eponanami kahai, dan.dikawinkan dia dengan bujang satu kahipahonaha kia hi eponanami kahai, dan.di.kawinkan dia dengan boedjang satoe Het meisje nu werd uitgehuwelijkt aan een jongeling The girl was now married to a young man Note: ‘married to’ in the sense that she was being married without agency. dabuodo kaba'araha kia kaba'araha earadia akiakine, lama-lama beranaklah dia dianakkannya anaknya enam daboeodo kabaäraha kia kabaäraha earadia akiakine, lama.lama beranaklah dia dianakkannja anaknja anam en baarde zes kinderen. and birthed six children. ke dabuodo kamahapiha dadudia muno honania eana hi ekararadia, tetapi lama-lama sukalah lakinya memakan bininya itu dengan anak-anaknya ke daboeodo kamahapiha dadoedia moeno honania eana hi ekararadia, tetapi lama.lama soekalah lakinja memakan bininja itoe dengan anakanaknja Ten laatste kwam de wensch bij haar man op, om haar en hunne kinderen te verslinden. At last her husband wished, to devour her and their children. kabudohoi honania kamahapi kia, didengar.oleh bininya mau dia kaboedohoi honania kamahapi kia, di.dengar.oleh bininja maoe dia Toen de vrouw van dit voornemen kennis droeg, When the woman/wife heard of this intention, bupua hi ekararaja, lari dengan anak-anaknya boepoea hi ekararadja, lari dengan anak.anaknja wilde zij zich met hare kinderen uit de voeten maken; she wanted to abscond with her children; ke keaba ipuhai, tetapi tidak bisa ke keaba ipoehai, tetapi tiada bisa dit gelukte haar echter niet, however, she did not succeed in this, kaeana inonaha kia hi ekararadia yo dadudia, maka dimakanlah dia dengan anak-anaknya oleh lakinya kaeana inonaha kia hi ekararadia jo dadoedia, maka di.makanlah dia dengan anakanaknja oleh lakinja met het gevolg, dat zij allen door den man werden verslonden. with the consequence, that all of them were devoured by the man/husband. ke keaba ibuododa eaba'aodia kahibu̇da, tetapi tidak lama matinya hidup ke keaba iboeododa eabaäodia kahiböda, tetapi tiada lama matinya hidup Niet lang na hun dood herleefden zij weder. Not long after their death they lived again. ke dadudia hi ka'anonia hokaha moho kaeanaha eupuadia hi ekararadia eana, pula.tetapi lakinya dengan kawannya sudah.pergi lain.(tempat) lantas larinya dengan anak-anaknya itu ke dadoedia hi kaänonia hokaha moho kaeanaha eoepoeadia hi ekararadia eana, poela.tetapi lakinja dengan kawannja soedah.pergi lain.(tempat) lantas larinja dengan anak.anaknja itoe Toen de vrouw zag, dat haar man en zijne makkers vertrokken waren, When the woman saw, that her husband and his friends/buddies had left, iamakua iho ulohao kabaehko yana ilopodia iabapoa nuna hi kidara ka'anonia, menumpang di.dalam sampan pergi ke negerinya mendapatkan ibunya dengan semua kawan-kawannya iamakoea iho oelohao kabaehko jana ilopodia iabapoa noena hi kidara kaänonia, menoempang di.dalam sampan pergi ka negerinja mendapatkan iboenja dengan semoea kawan.kawannja scheepte zij zich met hare kinderen in een kano in en keerde naar haren geboortegrond, bij hare moeder en vriendinnen terug. she shipped herself with her children in a canoe and returned to her birthland, back with her mother and (girl)friends. noaha ekuda'ayo ekaka mo'o kipahona hi eko'anu. demikianlah cerita orang yang kawin dengan tikus. noaha ekoedaäjo ekaka moö kipahona hi ekoänoe. demikianlah tjeritera orang jang berkawin dengan tikoes. Aldus luidt het verhaal van iemand, die met een rat geslachtelijke gemeenschap had. Thus goes the story of someone, who had sexual intercourse with a rat. epoinamo gadis. epoinamo gadis. NO TRANSLATION girl kapoinamo gadis-gadis. kapoinamo gadis gadis. NO TRANSLATION girls eara anak. eara anak. NO TRANSLATION child ekarara anak-anak. ekarara anak.anak. NO TRANSLATION children kaba'ara beranak. kabaära beranak. NO TRANSLATION give birth kaba'araha beranaklah, menganakkan. kabaäraha beranaklah, menganakkan. NO TRANSLATION give birth, beget